Τι είναι τα ινομυώματα; Ποια τα συμπτώματά τους και τι μπορεί να προκαλέσουν στην κύηση και τον τοκετό; Πώς γίνεται η διάγνωση και πώς γίνεται η αντιμετώπισή τους με φαρμακευτικούς και χειρουργικούς τρόπους;

του Γιώργου Μονεμβασίτη, μαιευτήρα-γυναικολόγου, medlabnews.gr

Τα ινομυώματα  είναι καλοήθεις όγκοι. Είναι από τους πιο συχνούς καλοήθεις όγκους της μήτρας. Αποτελούνται από ίνες κολλαγόνου (ινο-μύωμα) και μυϊκού ιστού (ινο-μύ-ωμα) και έχουν συνήθως σφαιρικό σχήμα. Πολύ σπάνια μπορούν να εξελειχθούν σε κακοήθεις όγκους. Κυρίως διαγιγνώσκονται σε νεαρές γυναίκες αναπαραγωγικής ηλικίας, κυρίως επειδή μπορεί να εμποδίζουν την γονιμότητα. Η ανάπτυξή τους εξαρτάται από τίς ορμόνες του κύκλου. Το μέγεθός τους τους ποικίλει. Ετσι μπορεί να είναι πολύ λίγα εκαταστά εώς και τόσο μεγάλα που καταλαμβάνουν ολόκληρη την κοιλιά και φαίνονται σαν πρήξιμο της κοιλιάς.

Ένα ποσοστό 40-50% των γυναικών δημιουργεί και αναπτύσσει ινομυώματα στην αναπαραγωγική ηλικία. Η ηλικία που εμφανίζονται είναι συνήθως μετά τα 35, αλλά πιο σπάνια μπορούν να εμφανιστούν και σε ηλικίες κάτω των 30.  

Ανάλογα με τη θέση τους σε σχέση με την ανατομία της μήτρας διακρίνουμε:

1) τα υπορογόνια που βρίσκονται στην εξωτερική επιφάνεια της μήτρας
2) τα ενδοτοιχωματικά πο εγκλωβίζονται στο πλάτος του τοιχώματος της μήτρας και
3) τα υποβλεννογόνια, τα οποία προβάλουν μέσα στην ενδομητρική κοιλότητα.

Η μήτρα μπορεί να δημιουργήσει ινομυώματα μέσα στο εσωτερικό της, που λέγεται ενδομήτριο (υποβλεννογόνια), στο τοίχωμά της (ενδοτοιχωματικά) και τέλος στην εξωτερική της επιφάνεια(υπορρογόνια). Τα ενδομήτρια ινομυώματα δημιουργούν συνήθως υπογονιμότητα και μηνορραγίες. Τα τοιχωματικά μπορούν κι αυτά να προκαλέσουν προβλήματα, όπως και τα προηγούμενα, όταν ξεπεράσουν το μέγεθος των 4-5 εκατοστών. Τα εξωτερικά ή υποορογόνια, όπως ονομάζονται, σπανίως προκαλούν ενοχλήσεις και χειρουργούνται μόνο σε περιπτώσεις που, λόγω μεγέθους, πιέζουν τα γύρω όργανα. 
Τα ινομυώματα φαίνεται να τα δημιουργεί ο ίδιος μας ο οργανισμός. Σε ποσοστό 40 -50% υπάρχει κάποιο γενετικό σφάλμα που βρίσκεται στα γονίδιά μας το οποίο δημιουργεί τα ινομυώματα και καθορίζει και την ταχύτητα ανάπτυξης τους. 
Τα ινομυώματα περιέχουν στην επιφάνεια των κυττάρων τους “υποδοχείς”. Τα οιστρογόνα και η προγεστερόνη, που είναι οι γυναικείες ορμόνες , συνδέονται με τους “υποδοχείς” και δίνουν εντολή για αύξηση των ινομυωμάτων. Ανάλογα με τον αριθμό των υποδοχέων στην επιφάνεια των ινομυωμάτων καθορίζεται και η ταχύτητα ανάπτυξής τους. Ο αριθμός των υποδοχέων στην επιφάνεια των κυττάρων, όπως αναφέρθηκε προηγουμένως, καθορίζεται γενετικά. Μετά την εμμηνόπαυση μειώνονται οι γυναικείες ορμόνες, οπότε σταματάει και η ανάπτυξη των ινομυωμάτων, τα οποία συρρικνώνονται. 

Τα συμπτώματα
Τα ινομυώματα ποικίλλουν σε αριθμό, μέγεθος και θέση στη μήτρα. Μπορεί να είναι μονήρη (μεμονωμένα) ή πολλαπλά (μέχρι και περισσότερα των 20) και το μέγεθός τους μπορεί να είναι από αυτό μιας φακής έως ενός μικρού καρπουζιού. Τα συμπτώματα λοιπόν, αποτελούν μια συνάρτηση των παραπάνω παραγόντων (αριθμός και μέγεθος), όπως επίσης και της ανατομικής θέσης που κατέχουν στη μήτρα.

Τα πιο συχνά συμπτώματα που προκαλούν τα ινομυώματα είναι:

– βαριές και παρατεταμένης διάρκειας περίοδοι, με πήγματα και κατά συνέπεια αναιμία, εύκολη κόπωση, ζαλάδα, νωθρότητα: τα ινομυώματα βρίσκονται στο εσωτερικό της μήτρας και την εμποδίζουν να συσπαστεί αποτελεσματικά κατά το τέλος της περιόδου.

– υπογονιμότητα: τα ινομυώματα, ακόμα και μικρά σε μέγεθος, όταν ασκούν πίεση ή παραμορφώνουν την είσοδο της μήτρας (τράχηλος) ή τα στόμια των σαλπίγγων, εμποδίζουν την ομαλή δίοδο του σπέρματος προς τις σάλπιγγες όπου γίνεται η γονιμοποίηση.

– συχνουρία, συχνές ουρολοιμώξεις, ακράτεια ούρων: τα μεγάλα συνήθως σε μέγεθος ινομυώματα, ασκούν πίεση στην ουροδόχο κύστη που βρίσκεται σε άμεση επαφή με τη μήτρα, εμποδίζοντας την πλήρη διάτασή της και την ομαλή λειτουργία της.

– αποβολές πρώτου τριμήνου κύησης: τα ινομυώματα που συνήθως καταλαμβάνουν χώρο στην κοιλότητα της μήτρας, εμποδίζουν την ομαλή εμφύτευση του εμβρύου στην εσωτερική επιφάνεια της μήτρας (ενδομήτριο).

– κοιλιακά άλγη, συνήθως σταδιακής έναρξης και με διαλείποντα ή συνεχή χαρακτήρα: τα ινομυώματα, λόγω μεγέθους προκαλούν την αίσθηση βάρους, ενώ λόγω ανεπαρκούς αιματώσεώς τους προκαλούν ισχαιμικούς πόνους παρόμοιους με αυτούς που προκαλεί η καρδία κατά το έμφραγμα του μυοκαρδίου. Οξύς και ισχυρός πόνος μπορεί να προκληθεί σπάνια κατά τη συστροφή ενός μισχωτού ινομυώματος γύρω από τον άξονά του.

Διάγνωση Αν και σε πολλές περιπτώσεις είναι εύκολη η διάγνωση των ινομυωμάτων κατά τη διάρκεια της γυναικολογικής εξέτασης, επιπλέον εξετάσεις είναι απαραίτητες προκειμένου η διάγνωση να είναι ακριβής. Οι εξετάσεις αυτές περιλαμβάνουν: Υπερηχογράφημα της μήτρας, κοιλιακό ή/και διακολπικό. Υστεροσαλπιγγογραφία. Με την εξέταση αυτή διαπιστώνεται ακτινολογικά η ροή ειδικής σκιαγραφικής ουσίας μέσω της μήτρας και των σαλπίγγων. Η εξέταση αυτή μας δίνει σημαντικές πληροφορίες για την κοιλότητα της μήτρας και τη διαβατότητα των σαλπίγγων. Υστεροσκόπηση. Εξετάζεται λεπτομερώς η ενδομητρική κοιλότητα, με τη χρήση ενδοσκοπίου μέσω του τραχήλου εξέταση αυτή συνήθως πραγματοποιείται λίγες ημέρες μετά το τέλος της περιόδου, όταν το ενδομήτριο είναι λεπτό και τα στόμια των σαλπίγγων ευκολότερα ορατά. Λαπαροσκόπηση. Στην επέμβαση αυτή, που πραγματοποιείται με γενική αναισθησία, η κοιλιακή κοιλότητα της ασθενούς διατείνεται με διοξείδιο του άνθρακα έτσι ώστε τα όργανα να είναι πιο ορατά. Κατόπιν ένα ενδοσκόπιο εισάγεται στο εσωτερικό της κοιλιάς μέσα από μια μικροσκοπική τομή κοντά στον αφαλό. Με τη βοήθεια του ενδοσκοπίου και παρατηρώντας με μεγάλη προσοχή, ο ειδικός χειρουργός ελέγχει την κατάσταση των κοιλιακών οργάνων και εντοπίζει αν υπάρχουν παθολογικές καταστάσεις (π.χ. ενδομητρίωση, πυελικές συμφύσεις, ινομυώματα) που προκαλούν υπογονιμότητα. Μαγνητική τομογραφία. Με την εξέταση αυτή είναι δυνατόν να προσδιοριστεί η θέση και το μέγεθος των ινομυωμάτων και να διαπιστωθεί αν τα ινομυώματα αυτά παραμορφώνουν ή όχι την μητρική κοιλότητα. Αν και ως μέθοδος είναι πολύ ακριβής, σπάνια χρησιμοποιείται για τη διάγνωση ινομυωμάτων. Περισσότερο χρησιμοποιείται για τη διαφορική διάγνωση τους και τοπογραφική συσχέτισή τους.

ΙΝΟΜΥΩΜΑΤΑ ΚΑΙ ΚΥΗΣΗ
Τα ινομυώματα αφαιρούνται πριν από την κύηση όταν: 

• Λόγω μεγέθους, παραμορφώνουν την ενδομήτρια κοιλότητα-
• Προβάλλουν μέσα στην κοιλότητα του ενδομητρίου.
• Αν η γυναίκα είχε προηγούμενες αποβολές.
• Αποτυχημένες προσπάθειες με εξωσωματική γονιμοποίηση.
• Αν είναι πάνω από 3-5 και διαταράσσουν την αρχιτεκτονική του μυομητρίου, δηλαδή του τοιχώματος της μήτρας.

Κύηση 
Η γυναίκα μπορεί να μείνει έγκυος 6 μήνες μετά από χειρουργική η λαπαροσκοπική αφαίρεση ινομυώματος. Η έκβαση της κύησης όταν υπάρχει ινομύωμα - ινομυώματα συνήθως είναι ομαλή. Αν γίνει η διάγνωση κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης, η αντιμετώπιση είναι μόνο παρακολούθηση. Η αφαίρεσή τους αντενδείκνυται κατά τη διάρκεια καισαρικής τομής. Σπανίως, αν είναι μεγάλα, μπορεί να προκαλέσουν αιμορραγία κατά τη διάρκεια της κύησης ή μετά τον τοκετό. Οι παλίνδρομες κυήσεις του πρώτου τριμήνου δεν προκαλούνται από την ύπαρξη ινομυωμάτων. 

Τοκετός 
Συνήθως, όταν αφαιρούνται τοιχωματικά ινομυώματα μεγαλύτερα από 4-5 εκατοστά, σωστό είναι ο τοκετός να γίνεται με καισαρική τομή. Εξαίρεση αποτελούν τα υποορογόνια ή μισχωτά ινομυώματα, δηλαδή εκτός μήτρας, όπου δε χρειάζεται να κοπεί το μυϊκό τοίχωμα της μήτρας. 

ΘΕΡΑΠΕΙΑ

Η αντιμετώπιση των ινομυωμάτων καθορίζεται από την θέση,  το μέγεθος, την συμπτωματολογία και την ηλικία της γυναίκας. Συνήθως αποφασίζεται εκπυρήνιση (δηλ. αφαίρεσή τους). Η εκπυρήνιση  γίνεται λαπαροτομικά, λαπαροσκοπικά ή υστεροσκοπικά  ενώ μερικές φορές χορηγούνται προεγχειρητικά ορμονικά σκευάσματα (GnRH- ανάλογα) για να μειωθούν σε μέγεθος και να μειωθεί η αιμάτωσή τους . Σε γυναίκες μεγαλύτερης ηλικίας που έχουν ολοκληρώσει το αναπαραγωγικό τους έργο συνήθως αφαιρούνται όλα τα γυναικολογικά όργανα με ολική υστερεκτομή με τα εξαρτήματα (σάλπιγγες-ωοθήκες).

Αμιγώς φαρμακευτική

Έχει δύο στόχους:
1) να ανακουφίσει από τα συμπτώματα π.χ. αιμορραγία και 2) να μειώσει το μέγεθος των ινομυωμάτων.

Είναι γνωστό ότι τα ινομυώματα κατά την εμμηνόπαυση συρρικνώνονται. Υπάρχουν λοιπόν ενέσεις που προκαλούν ψευδο-εμμηνόπαυση, συρρικνώνουν τα ινομυώματα για μικρό χρονικό διάστημα (6 μήνες) μετά το οποίο επανέρχονται στο αρχικό τους μέγεθος. Επίσης, οι θεραπείες αυτές κατά τη διάρκεια της χορήγησής τους συνοδεύονται από παρενέργειες, όπως εφιδρώσεις, εκνευρισμό, κατάθλιψη και μείωση της οστικής μάζας.
Εδώ ανήκουν: 
α) τα αντισυλληπτικά χάπια και το Danazol τα οποία μειώνουν την ποσότητα της εμμήνου ρύσεως. Εκτός ελαχίστων εξαιρέσεων, σήμερα έχουν εγκαταλειφθεί από τους περισσότερους γυναικολόγους.
β) Τα ανάλογα των γοναδοτροπινών (GnRH analogue) είναι ορμονική θεραπεία που μειώνει στο ελάχστο την παραγωγή οιστρογόνων από τις ωοθήκες. Με την πτώση των επιπέδων των οιστρογόνων προκαλείται και συρίκνωση του μεγέθους των ινομυωμάτων και βελτίωση των συμπτωμάτων. Η πτώση, όμως των οιστρογόνων θέτει τη γυναίκα σε μια κατάσταση παρόμοια με αυτή της εμμηνόπαυσης, με τα συνοδά συμπτώματα των εξάψεων, της ατροφίας και του κινδύνου οστεοπόρωσης. Γι’αυτό η θεραπέια με GnRH ανάλογα περιορίζεται στους 6 μήνες διάρκειας διότι προκαλούν φαρμακευτική εμμηνόπαυση. Εδώ το κύριο πρόβλημα δεν είναι μόνο τα συμπτώματα της εμμηνόπαυσης αλλά κυρίως η μείωση της οστικής μάζας η οποία μπορεί να είναι καταστροφική σε κάποιες περιπτώσεις. Χρησιμοποιούνται πολύ και στις ημέρες μας κυρίως προεγχειρητικά.
γ) Τώρα τελευταία ερευνώνται τα SPRMs που είναι ειδικοί τροποποιητές των υποδοχέων της προγεστερόνης. Αυτά δρουν στο ενδομήτριο μειώνοντας αισθητά την διάρκεια και την σοβαρότητα των αιμορραγιών και δεύτερον μειώνουν το μέγεθος των ινομυωμάτων. Αυτά τα τελευταία φάρμακα απομένει να τα δούμε στην πράξη.

ΧΕΙΡΟΥΡΓΙΚΗ ΘΕΡΑΠΕΙΑ - ΛΑΠΑΡΟΣΚΟΠΗΣΗ 
Η θεραπεία εκλογής σήμερα είναι η λαπαροσκόπηση για όλα τα ινομυώματα. Στην λαπαροσκόπηση χειρουργούμε με τον ίδιο ακριβώς τρόπο όπως και σε ένα ανοιχτό χειρουργείο. Η διαφορά είναι ότι δεν ανοίγουμε την κοιλιά, δεν βάζουμε κομπρέσες οι οποίες τραυματίζουν τα εσωτερικά όργανα ( συμφύσεις), δεν ακουμπάμε τα εσωτερικά όργανα με τα χέρια μας – γάντια (συμφύσεις) και τέλος δεν έχουμε ανοιχτή κοιλιά εκτεθειμένη στον ατμοσφαιρικό αέρα (αφυδάτωση ιστών – μολύνσεις – συμφύσεις). 
Λαπαροτομία (ανοιχτό χειρουργείο) γίνεται όταν έχουμε: 

• Ινομυώματα μεγαλύτερα από 9-10 εκ.
• Συνολικός αριθμός μεγαλύτερος από 5-6.
• Πολλές προηγούμενες επεμβάσεις με ανοιχτά χειρουργεία αποτελούν μια σχετική αντένδειξη, λόγω πιθανής ύπαρξης εκτεταμένων συμφύσεων

Πλεονεκτήματα λαπαροσκοπικής μεθόδου. 

• Αισθητικό αποτέλεσμα.
• Μεγέθυνση του εγχειρητικού πεδίου.
• Μειωμένη αιμορραγία (σπάνιες μεταγγίσεις αίματος)
• Μειωμένος μετεγχειρητικός πόνος.
• Ταχύτερη επάνοδο στις καθημερινές δραστηριότητες.
• Μία ημέρα νοσηλεία στο νοσοκομείο.
• Λιγότερες συμφύσεις στο εσωτερικό του οργανισμού, γεγονός που σημαίνει καλύτερη γονιμότητα σε άτοκες γυναίκες.
• Η νάρκωση κατά τη διάρκεια της επέμβασης είναι γενική διότι τοποθετείται αέριο στην κοιλιά για διάταση των τοιχωμάτων της, που δυσκολεύει την αναπνοή. Γι' αυτό είναι απαραίτητη η μηχανική υποστήριξη κατά τη διάρκεια του χειρουργείου. 

ΥΣΤΕΡΟΣΚΟΠΙΚΗ ΧΕΙΡΟΥΡΓΙΚΗ 
Τα εσωτερικά ινομυώματα (υποβλεννογόνια), τεμαχίζονται σε μικρά κομμάτια διαμέσου του τράχηλου της μήτρας με ένα ενδοσκοπικό εργαλείο που ονομάζεται υστεροσκόπιο. Το υστεροσκόπιο εισάγεται από τον τράχηλο απευθείας στην ενδομητρική κοιλότητα. Με χρήση ειδικών υγρών για διάταση της μήτρας διενεργείται διατομή του ινομυώματος κάτω από οπτικό έλεγχο. Οι κίνδυνοι να προκληθεί βλάβη στη μήτρα με αυτόν τον τρόπο είναι ελάχιστοι. Η επέμβαση απαιτεί ολική αναισθησία αλλά όχι τόσο βαθιά απαιτείται με την λαπαροσκόπηση. Η ασθενής μπορεί να φύγει από την κλινική την ίδια μέρα και να επιστρέψει άμεσα στις δραστηριότητές της. 

ΕΠΙΠΛΟΚΕΣ 
Είναι οι ίδιες ή και λιγότερες από αντίστοιχα ανοιχτά χειρουργεία. Δηλαδή, λιγότερες γυναίκες χρειάζονται μετάγγιση και λιγότερες γυναίκες παθαίνουν μετεγχειρητικές λοιμώξεις και πυρετούς σε σχέση με τα ανοιχτά χειρουργεία. Αυτό είναι λογικό γιατί οι τραυματικές επιφάνειες είναι πολύ μικρότερες με την λαπαροσκοπική τεχνική. 

Συνήθη ενοχλήματα μετά την επέμβαση Οι περισσότερες γυναίκες βλέπουν αίμα μετά το χειρουργείο και αυτό είναι απόλυτα φυσιολογικό. Φυσιολογικό είναι και το φούσκωμα όπως και ένα βάρος χαμηλά, το οποίο κρατάει για 1 – 2 εβδομάδες. Πόνοι δεξιά και αριστερά, όπως και ψηλά στο στήθος, δε μας ανησυχούν. Λίγη διάρροια, επίσης, μπορεί να υπάρξει μετά από το χειρουργείο, η οποία σταματάει σε μια - δυο μέρες. Ο πυρετός, όμως, έστω και δέκατα, δεν είναι φυσιολογικό και καλό είναι να επικοινωνούμε με τον γιατρό. 

Η περίοδος μετά την αφαίρεση Η περίοδος συνεχίζει φυσιολογικά μετά την επέμβαση και με την ίδια συχνότητα, ενώ η ποσότητα της μειώνεται διαδοχικά μέσα σε δύο περίπου κύκλους στα φυσιολογικά επίπεδα. Αν το ινομύωμα βρισκόταν μέσα στην μήτρα, τότε η αιμορραγία σταματάει άμεσα μετά την επέμβαση. 

Άλλες μέθοδοι. 

Ρομποτική αντιμετώπιση: 

αποτελεί την πλέον σύγχρονη εξέλιξη της λαπαροσκοπικής τεχνικής που εξασφαλίζει λιγότερη αιμορραγία, ενώ προσφέρει στο χειρουργό εξαιρετική τρισδιάστατη αντίληψη του εσωτερικού της κοιλιάς κατά τη διάρκεια του χειρουργείου.

Εμβολισμός

Εκτός των προαναφερθέντων μεθόδων, σε κέντρα με ανάλογη εμπειρία μπορεί να εφαρμοστεί ο εμβολισμός της μητριαίας αρτηρίας (η απόφραξη του αγγείου που τρέφει το ινομύωμα με συνέπεια τη συρίκνωσή του) και η υπερηχογραφική καταστροφή κατευθυνόμενη με μαγνητική τομογραφία. 

Θεραπεία με κατευθυνόμενη δέσμη υψηλής έντασης υπερήχων. 

Είναι μία νέα αναίμακτη μέθοδος που γίνεται με την καθοδήγηση του Μαγνητικού τομογράφου. Η ασθενής δέχεται δέσμες υπερήχων που στοχεύουν το ινομύωμα, και προκαλείται έτσι αύξηση της θερμοκρασίας στο ινομύωμα που φθάνει τους 85^ο C. Με τον τρόπο αυτό γίνεται θερμική καταστροφή του ινομυώματος και μείωση στο μέγεθός του. Η μέθοδος δεν έχει καλά αποτελέσματα σε μεγάλα ινομυώματα και σε πολλαπλά ινομυώματα, ενώ σε ποσοστό 20%, χρειάζεται και κάποια άλλη συμπληρωματική μέθοδος. Δεν υπάρχουν δεδομένα ακόμη, για την διατήρηση της γονιμοποιητικής ικανότητας της γυναίκας μετά την εφαρμογή αυτής της θεραπείας.

Καταπολέμηση με ραδιοσυχνότητες

Ο γιατρός εισάγει έναν καθετήρα στο κέντρο του ινομυώματος, πραγματοποιεί τη θεραπεία και εξέρχεται, οπότε δεν υπάρχει ούτε κίνδυνος αιμορραγίας». Το μεγάλο πλεονέκτημα της νέας μεθόδου είναι η αποφυγή της υστερεκτομής. «Πρόκειται για μια σχετικά σύντομη διαδικασία, ελάχιστα επεμβατική, που δεν απαιτεί νοσοκομειακό περιβάλλον. Το VizAblate θα μπορεί να αντιμετωπίσει μονάχα κάποιες περιπτώσεις, όπου τα ινομυώματα θα είναι μικρού μεγέθους ή σε εύκολο σημείο για να τα προσεγγίσει η συσκευή.

 ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ 

• Τα ινομυώματα είναι καλοήθεις όγκοι της μήτρας. Αναλόγως της θέσης και του μεγέθους τους μπορούν να προκαλέσουν μητρορραγίες και στειρότητα.
• Αποτελούν την πιο συνηθισμένη παθολογία των γυναικολογικών παθήσεων, 40-50% γυναικών δημιουργούν ινομυώματα.
• Είναι γενετικής προέλευσης.
• Η πιθανότητα κακοήθειας σε ινομυώματα είναι σπανιότατη.
• Σχεδόν όλα τα ινομυώματα χειρουργούνται ενδοσκοπικά (Λαπαροσκόπηση η Υστεροσκόπηση).
• Οι μετεγχειρητικές επιπλοκές, όπως δημιουργία συμφύσεων ή απώλεια αίματος είναι λιγότερες στη λαπαροσκόπηση σε σχέση με ανοιχτά χειρουργεία.
• Τοιχωματικά ινομυώματα πάνω από 5 εκατοστά που πιέζουν την κοιλότητα σε γυναίκες με υπογονιμότητα, πρέπει να αφαιρούνται.
• Ινομυώματα εντός της κοιλότητας της μήτρας, μεγέθους άνω του 1 εκατοστού, πρέπει να αφαιρούνται υστεροσκοπικά.

2:54 π.μ.